घुसमट
कुणीतरी एकेदिवशी स्वतःच्या आयुष्याचा दिवा मालवून टाकते. मग आपण ठाम आणि सोपे निष्कर्ष काढतो. जसे- दारिद्र्याला कंटाळून आत्महत्या, प्रेमभंगापायी आत्महत्या,नवऱयाच्या जाचाला कंटाळून आत्महत्या,नोकरीतील अन्यायाने कंटाळून आत्महत्या, परिक्षेत नापास झाल्यामुळे वा होण्याच्या भितीमुळे आत्महत्या.
आणि मग चर्चा- आत्महत्या करणारी माणसे दुबळ्या मनाची असतात,म्हणजे आपण समर्थ मनाचे असतो.मन दुबळे होते तर मग इतकी वर्षे त्याने जगण्याला कसे तोंड दिले.? आत्महत्या करने दुबळ्या मनाचे लक्षण मानले तर स्वतःचा बळी घेणे हे काय सोपे काम आहे? केवळ कल्पनेनेही समर्थ मनाच्या आपल्याला घाबरे व्हायला होते. मग कल्पनेनेही स्विकारायला समर्थ मनाला जे जड वाटते ते दुबळ्या मनाने कसे केले असेल असा प्रश्र्न निर्माण होतो.
‘ नैराश्याच्या प्रवासातले अखेरचे स्टेशन म्हणजे आत्महत्या ’ असे मानसशास्त्रज्ञ मानातात. आणि फ्रॉइडच्यामते ‘ आत वळलेला राग म्हणजे नैराश्य.’ मनासारखे काही होइनासे झाले की राग येतो.राग साचत जातो.तो कोनावर काढावा हे समजत नाही.शेवटी तो आपल्यावरच काढल्याशिवाय पर्याय नसतो.त्यामुळे स्वतःला निरूपयोगी, बिनकामाचे, अडगळ, क्षुद्र इ. समजण्याकडे कल होतो.या जगात जगण्याच्या लायकीचे आपण नाही असे वाटून तिरस्कार, किळस करण्याकडे ओढा होतो.बाहेरची व आतली परिस्थिती एकच वाटू लागते.या अवस्थेत बाहेरून या जगात आहे वाटणारी व्यक्ति मनाने वेगळ्याच जगात वावरत असते.मग अशा अंधाऱया गुहेतल्या प्रवासाचे वेडच व्यक्तिला लागते.
दैंनदिन जिवनातले मंदावने, कमी झालेले व तुसडे वाटनारे बोलने चालने ही लक्षणे दिसू लागतात.घुसमट वाढते, इतरांना लक्ष द्यायला वेळ नसतो, अंधारी गुहा आणखी अरूंद होते,बाहेर पडण्याची वाट सापडत नाही,धीर राहत नाही,आणि यातून सुटण्याची घाई होते, काहीतरी घडते..कुणाचे बोलणे वागणे घाव घालते.ऊपेक्षा आणि अपमान जिव्हरी लागतो,जगण्याचा हेतू संपतो... आत्महत्येचा हाच तो क्षण असतो, धुसमटवनाऱया अर्थहिन अस्तित्वाचा शेवट.
सगळे घडल्यावर इतरांना कळते, धक्का बसतो, आश्चर्य वाटते, मग निमित्त शोधले जाते, ठाम निष्कर्ष काढले जातात. पण आत्महत्येचा प्रवास खुप आधीपासून सुरू झालेला असतो.खुप काही सोसून झालेले असते आणि शेवटी काहितरी निमित्त होते – मात्र ते कारण नसते.
याविषयावर जॉर्ज शेव कोल्ट यांचे एक छानसे पुस्तक आहे – दि एनिग्मा ऑफ सुसाइड्
कुणीतरी एकेदिवशी स्वतःच्या आयुष्याचा दिवा मालवून टाकते. मग आपण ठाम आणि सोपे निष्कर्ष काढतो. जसे- दारिद्र्याला कंटाळून आत्महत्या, प्रेमभंगापायी आत्महत्या,नवऱयाच्या जाचाला कंटाळून आत्महत्या,नोकरीतील अन्यायाने कंटाळून आत्महत्या, परिक्षेत नापास झाल्यामुळे वा होण्याच्या भितीमुळे आत्महत्या.
आणि मग चर्चा- आत्महत्या करणारी माणसे दुबळ्या मनाची असतात,म्हणजे आपण समर्थ मनाचे असतो.मन दुबळे होते तर मग इतकी वर्षे त्याने जगण्याला कसे तोंड दिले.? आत्महत्या करने दुबळ्या मनाचे लक्षण मानले तर स्वतःचा बळी घेणे हे काय सोपे काम आहे? केवळ कल्पनेनेही समर्थ मनाच्या आपल्याला घाबरे व्हायला होते. मग कल्पनेनेही स्विकारायला समर्थ मनाला जे जड वाटते ते दुबळ्या मनाने कसे केले असेल असा प्रश्र्न निर्माण होतो.
‘ नैराश्याच्या प्रवासातले अखेरचे स्टेशन म्हणजे आत्महत्या ’ असे मानसशास्त्रज्ञ मानातात. आणि फ्रॉइडच्यामते ‘ आत वळलेला राग म्हणजे नैराश्य.’ मनासारखे काही होइनासे झाले की राग येतो.राग साचत जातो.तो कोनावर काढावा हे समजत नाही.शेवटी तो आपल्यावरच काढल्याशिवाय पर्याय नसतो.त्यामुळे स्वतःला निरूपयोगी, बिनकामाचे, अडगळ, क्षुद्र इ. समजण्याकडे कल होतो.या जगात जगण्याच्या लायकीचे आपण नाही असे वाटून तिरस्कार, किळस करण्याकडे ओढा होतो.बाहेरची व आतली परिस्थिती एकच वाटू लागते.या अवस्थेत बाहेरून या जगात आहे वाटणारी व्यक्ति मनाने वेगळ्याच जगात वावरत असते.मग अशा अंधाऱया गुहेतल्या प्रवासाचे वेडच व्यक्तिला लागते.
दैंनदिन जिवनातले मंदावने, कमी झालेले व तुसडे वाटनारे बोलने चालने ही लक्षणे दिसू लागतात.घुसमट वाढते, इतरांना लक्ष द्यायला वेळ नसतो, अंधारी गुहा आणखी अरूंद होते,बाहेर पडण्याची वाट सापडत नाही,धीर राहत नाही,आणि यातून सुटण्याची घाई होते, काहीतरी घडते..कुणाचे बोलणे वागणे घाव घालते.ऊपेक्षा आणि अपमान जिव्हरी लागतो,जगण्याचा हेतू संपतो... आत्महत्येचा हाच तो क्षण असतो, धुसमटवनाऱया अर्थहिन अस्तित्वाचा शेवट.
सगळे घडल्यावर इतरांना कळते, धक्का बसतो, आश्चर्य वाटते, मग निमित्त शोधले जाते, ठाम निष्कर्ष काढले जातात. पण आत्महत्येचा प्रवास खुप आधीपासून सुरू झालेला असतो.खुप काही सोसून झालेले असते आणि शेवटी काहितरी निमित्त होते – मात्र ते कारण नसते.
याविषयावर जॉर्ज शेव कोल्ट यांचे एक छानसे पुस्तक आहे – दि एनिग्मा ऑफ सुसाइड्
